Ey Resûlüm! Zikret o vakti ki meleklere, ″Âdem’e secde edin″ demiştik. Onlar da hemen secde ettiler. Yalnız İblis secde etmekten kaçındı, kibirlendi ve kâfirlerden oldu.
Hz. Âdem‘deki Safiyye ilminden dolayı, melekler ona çok hürmet edince, İblis’in içindeki gizli kini biraz daha arttı. Kibrinden kendi karşısında kimseyi rakip olarak tanımıyordu, kendi kendine: ″Eğer Allah’u Teâlâ, -Âdem’e secde et- diye bana emretse, secde etmem″ dedi. Onun kalbinden geçeni Allah’u Teâlâ bilmekteydi. Bütün meleklere Âdem Aleyhisselâm’a secde etmelerini emretti. Bir tek İblis kibirlenerek secde etmedi. Halbuki istese secde etmesine mâni olan bir durum yoktu.
Meleklerin Âdem’e secde etmeleri, ona ibâdet için değil saygı göstermeleri ve Allah’ın emrine itaat etmeleri içindir. Burada geçen ″İblis″ kelimesi ″İblas″ kelimesinden türetilmiş bir kelimedir. ″Hayırdan, pişmanlıktan kesilmiş, hayırı olmayan″ anlamına gelir.
İblis’in meleklerden olup olmadığı hususunda ihtilaf edilmiştir.
İbn-i Abbas, Abdullah b. Mes’ud Hazretleri ve diğer bâzı Sahâbîler, İblis’in, meleklerden birisi olduğunu söylemişlerdir. Bu hususta İbn-i Abbas Radiyallâhu anhumâ şöyle buyurmuştur:
″İblis, kendilerine cin denilen meleklerin kabilelerinden bir kabileye mensuptu. Bunlar, melekler arasında şiddetli harlanmış ateşten yaratılmışlardı. Bu kabileden olan İblis’in adı Hâris
[5] idi. O, Cennetin bekçilerinden birisi idi. Bu kabilenin hâricindeki melekler ise nûrdan yaratılmışlardır. Sûre-i Rahmân, Âyet 15’te zikredilen cinler ise, dumansız ateş alevinden yaratılmışlardır. İblis, meleklerin en bilgini olup, Âdem Aleyhisselâm’a onu secde etmemeye kibri sevk etmiştir.″
[6]
Bunların delillerinden biri de, müşrikler hakkında Allah’u Teâlâ Sûre-i Sâffât, Âyet 158’de:
″Onlar, Allah ile melekler arasında nesep koyarlar…″ diye buyrulmuştur.Melekler″ diye tercüme edilen kelime, âyetin metninde ″el-Cinne″ diye geçmektedir. Bu ifade gözle görülmeyen varlıklar anlamına gelir. Bu nedenle, bu tâbirin geçtiği yere göre âyetlerde; bâzen melek, bâzen cin ve bâzen de şeytan için kullanıldığı görülmektedir.
İmam Taberî de tefsirinde, İblis’in meleklerden olduğunu kabul etmenin daha uygun olduğunu söylemiştir.
Bir kısım âlimler de İblisin, meleklerden olmadığını söylemişlerdir. Bu hususta Hasan-ı Basrî Hazretleri şöyle buyurmuştur:
″İblis, hiçbir an meleklerden olmamıştır. Âdem Aleyhisselâm insanların atası olduğu gibi, o da cinlerin atasıdır. Onlar da Âdemoğulları gibi doğum yoluyla çoğalırlar.″ İblisin meleklerden olmayıp Cinlerden olduğunu söyleyenler delil olarak şunları zikretmişlerdir:
- İblis, meleklerden olsaydı, Allah’a isyan etmezdi. Çünkü Allah’u Teâlâ melekler hakkında Sûre-i Tahrîm, Âyet 6’da:
″… Verilen emirleri yerine getiren melekler vardır″ diye buyurmuştur.
- Meleklerle cinlerin yaratılış özellikleri farklıdır. Melekler nurdan yaratılmışlardır. Cinler ise ateşten yaratılmışlardır.